Kiedy Policja może Cię wylegitymować i dokonać kontroli osobistej?

przez Karol Wawrzyniak · Opublikowano 24 lipca, 2023 · Zaktualizowano 24 lipca, 2023

Zakres kompetencji Policji

Podstawowym zadaniem Policji jest ochrona bezpieczeństwa publicznego oraz życia i zdrowia obywateli Polski. Szczegółowe kompetencje tej formacji określa Ustawa o Policji z dn. 6 kwietnia 1990 roku z późniejszymi zmianami.

Policjant/ka wykonując czynności służbowe musi bardziej niż ktokolwiek inny przestrzegać prawa, nawet w stosunku do osób, które tego prawa nie przestrzegają.

W ostatnich latach zdarzają się niestety przypadki nadużyć oraz przekroczeń uprawnień przez policjantów/tki, dlatego warto wiedzieć o co policjant/tka może Cię poprosić, a o co nie (np. kiedy może Cię wylegitymować) oraz w jaki sposób można złożyć skargę na zachowanie policjanta/tki.

Jak powinien wyglądać policjant?

Choć pytanie może wydawać się banalne, wygląd policjanta określa szczegółowo Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie umundurowania policjantów/tek.

Policjant/ka musi mieć:

kompletny, czysty i schludny mundur (niedopuszczalne jest łączenie munduru z elementami ubioru cywilnego),
czapkę – ta również jest obowiązkowym elementem munduru,
imiennik – to najważniejszy element pozwalający zidentyfikować policjanta/tkę, składa się on z pierwszej litery imienia oraz nazwiska, ma formę plakietki noszonej na klatce piersiowej nad prawą kieszenią.

Policjant nie może mieć:

długiej brody i włosów – dopuszczalny jest jedynie przycięty zarost i krótkie włosy u mężczyzn (u kobiet do ramion lub dłuższe – upięte)
widocznych tatuaży, kolczyków, piercingu

Policjant umundurowany niezgodnie z tymi wytycznymi może być „przebierańcem”!

Jak przebiega legitymowanie?

Do legitymowania uprawnia policjanta/tkę art. 15 Ustawy o Policji, ale tylko wtedy kiedy zachodzą do tego przesłanki z art. 14.

Art. 14. 1. W granicach swych zadań Policja wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu:
1) rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw
 skarbowych i wykroczeń;
2) poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości, zwanych dalej „osobami poszukiwanymi”;
3) poszukiwania osób, które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności, zwanych dalej „osobami zaginionymi”.

[...]

Art. 15. 1. Policjanci wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;

Prawidłowo umundurowany/a policjant/ka powinien rozpocząć legitymowanie od przedstawienia się imieniem i nazwiskiem, na Twoje życzenie ma również obowiązek podania stopnia służbowego i okazania legitymacji w sposób umożliwiający odnotowanie zawartych w niej danych – np. zrobienie zdjęcia.

Policjant musi również zgłosić (najczęściej przez krótkofalówkę) czynność legitymowania oficerowi dyżurnemu.

WAŻNE! Następnie policjant/ka musi podać podstawę prawną legitymowania. Np. kiedy podejrzewa Cię o popełnienie czynu zabronionego, lub ma podejrzenie, że jesteś osobą poszukiwaną – o tym właśnie mówi wspomniany art. 14 Ustawy o Policji.

Policjant nie może Cię wylegitymować tylko dlatego, że np. idziesz spokojnie ulicą w nocy – wtedy możesz odmówić podania swoich danych.

Jeżeli czynność legitymowania jest uzasadniona, pamiętaj również o tym, że nie masz obowiązku noszenia przy sobie dokumentów. Jeżeli ich nie masz, policjant/ka ma obowiązek przyjąć tzw. oświadczenie ustne.

Czy policjant może kazać odblokować telefon?

Zdarza się, że podczas legitymowania policjant/ka każe Ci odblokować telefon. Choć żadna z ustaw nie precyzuje takiego działania, przyjmuje się, że nie masz takiego obowiązku. Prawnicy uznają, że możesz odmówić odblokowania telefonu na mocy art. 183 par. 1 Kodeksu postępowania karnego, który mówi, że nie musisz składać zeznań, które mogą obciążyć Ciebie lub Twoich bliskich, nawet jeśli dotyczą one przestępstwa.

Odblokowanie telefonu może być interpretowane właśnie jako takie zeznanie. Masz prawo chronić swoją prywatność!

Na czym polega kontrola osobista?

Kontrola osobista to sprawdzenie Twoich kieszeni, bagażu, oraz rzeczy umieszczonych na ciele. Policjant/ka może dokonać kontroli osobistej tylko jeżeli podejrzewa Cię o dokonanie czynu zabronionego lub posiadanie broni lub przedmiotów zakazanych (art. 15 ust. 1 pkt 5 Ustawy o Policji).

Art. 15. 1. Policjanci wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo:
[...]
5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunków w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego.

W przypadku podejrzenia ukrywania tych przedmiotów pod ubraniem, policjant może zażądać również jego zdjęcia. Musi się to odbywać jednak w ściśle określonych warunkach.

Kontrola osobista powinna być przeprowadzona przez policjanta/tkę tej samej płci co Twoja w miejscu postronnym, bez dostępu innych osób. Przy kontroli osobistej może towarzyszyć Ci osoba, którą wybierzesz w celu udzielenia Ci wsparcia np. Twój znajomy/a (art. 15d ust. 7 Ustawy o Policji).

7. Podczas kontroli osobistej może być obecna osoba przybrana przez dokonującego czynności, a w przypadku gdy nie uniemożliwi to przeprowadzenia kontroli osobistej albo nie utrudni jej przeprowadzenia w istotny sposób, podczas kontroli osobistej może być obecna także osoba wskazana przez osobę kontrolowaną.

Jeżeli w trakcie kontroli otrzymasz polecenie zdjęcia odzieży i bielizny, możesz zdjąć tylko daną część garderoby, która obecnie jest przeszukiwana. Tzn. zdejmując np. spodnie możesz pozostać w bluzie, koszulce, następnie po założeniu spodni, możez zdjąć „górę”. Policjant/ka nie ma prawa nakazać Ci zdjęcia wszystkich ubrań naraz! (art. 15d ust. 2 Ustawy o Policji).

Art. 15d. 1. Kontrola osobista polega na sprawdzeniu:
1) zawartości odzieży i obuwia osoby poddawanej kontroli osobistej, zwanej dalej „osobą kontrolowaną” i przedmiotów, które znajdują się na jej ciele, bez odsłaniania przykrytej odzieżą powierzchni ciała;
2) zawartości podręcznego bagażu oraz innych przedmiotów, które posiada przy sobie osoba kontrolowana;
3) zawartości odzieży i obuwia osoby kontrolowanej i przedmiotów, które znajdują się na jej ciele, z odsłonięciem przykrytych odzieżą powierzchni ciała w celu oraz w zakresie niezbędnym do odebrania broni lub przedmiotów, o których mowa w art. 15 ust. 1 pkt 5, w przypadku gdy ujawniono ich posiadanie przez osobę kontrolowaną podczas sprawdzenia, o którym mowa w pkt 1 lub 2 i gdy do ich odebrania nie jest wystarczające zastosowanie czynności określonych w pkt 1 i 2;
4) jamy ustnej, nosa, uszu oraz włosów osoby kontrolowanej;
5) miejsc intymnych osoby kontrolowanej, w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
2. Policjant dokonuje kontroli osobistej w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby kontrolowanej oraz w zakresie niezbędnym w danych okolicznościach do zrealizowania celu dokonywanej kontroli. Podczas sprawdzenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 3 i 5, osoba kontrolowana powinna być częściowo ubrana. Policjant najpierw sprawdza część odzieży, a przed sprawdzeniem kolejnej części umożliwia osobie kontrolowanej włożenie odzieży już sprawdzonej.

Masz prawo również zażądać spisania protokołu z kontroli osobistej (art. 15d ust. 9 Ustawy o Policji).

9. Po zakończeniu kontroli osobistej policjant poucza osobę kontrolowaną o prawie do złożenia zażalenia, o którym mowa w ust. 11, oraz o prawie do żądania sporządzenia protokołu z kontroli osobistej.

W protokole musi być wyszczególniony każdy sprawdzony przez policjantów przedmiot. Jeśli np. jesteś w podróży i masz w walizce wiele rzeczy, już sama prośba o protokół może zniechęcić policjantów do kontrolowania Ciebie, ponieważ spisanie wszystkich przedmiotów może zająć wiele czasu, a nie wszyscy lubią „papierkową robotę”.

Co jeśli źle się poczuję w trakcie kontroli?

Jeżeli na jakimkolwiek etapie czynności, którym poddaje Cię policjant, źle się poczujesz, masz prawo zadzwonić na numer alarmowy 112 i wezwać pogotowie. Jeżeli masz wątpliwości co do legalności działań policjantów, możesz również wezwać inny patrol również dzwoniąc pod 112.

Zakończenie czynności

Po zakończeniu legitymowania lub kontroli osobistej, policjant/ka, oddaje Ci dokumenty oraz należące do Ciebie rzeczy oraz ma obowiązek poinformowania Cię o możliwości złożenia zażalenia do Sądu Rejonowego lub prokuratora właściwego dla miejsca kontroli lub legitymowania w terminie 7 dni od dokonania czynności.

Powrót