Czym jest prawo?

Pojęcie prawa znamy dobrze z życia codziennego. Kto nie przestrzega prawa – idzie do więzienia. Jednak aktów prawnych obowiązujących w Polsce jest o wiele więcej niż tylko Kodeks Karny określający przestępstwa kryminalne.

Najprościej prawo można opisać jako zbiór wszystkich uchwalonych przez Sejm ustaw i rozporządzeń. Do prawa zaliczają się również traktaty międzynarodowe do których przystąpiła Polska, a przede wszystkim Konstytucja RP. To właśnie Konstytucja określa zasady tworzenia mniej ważnych aktów prawnych takich jak np. ustawy.

Hierarchia aktów prawnych

1. Konstytucja RP zwana również ustawą zasadniczą

Jest najważniejszym aktem prawnym w Polsce. Oznacza to, że wszystkie ustawy, rozporządzenia itd. muszą być z nią zgodne i uchwalone w określony w niej sposób. Konstytucja określa również zasady przyjmowania traktatów międzynarodowych takich jak np. tych dotyczących przystąpienia do Unii Europejskiej.

Konstytucja określa również zasady zmiany jej samej. Dodanie lub zmiana zapisu Konstytucji wymaga poparcia co najmniej 2/3 osób poselskich i od czasu uchwalenia obecnej ustawy zasadniczej nie udało się jeszcze żadnej partii politycznej uzyskać takiej reprezentacji w Sejmie.

Warto również wspomnieć o historycznym znaczeniu dokumentu jakim jest konstytucja. Przed pojawieniem się ustaw zasadniczych władcy absolutni sami stanowili prawo i nie podlegali żadnej kontroli. Dzięki konstytucji również rządzący państwem muszą przestrzegać prawa. Aktualnie zdecydowana większość państw świata ma swoje konstytucje, a nawet w istniejących obecnie monarchiach absolutnych takich jak Watykan czy Arabia Saudyjska obowiązują podobne akty prawne.

2. Ratyfikowane traktaty międzynarodowe

Poniżej Konstytucji RP stoją w hierarchii ratyfikowane (czyli przyjęte przez Sejm i Senat RP) umowy międzynarodowe. Np. przystąpienie Polski do Unii Europejskiej miało miejsce na zasadach określonych w Konstytucji, lecz ustawy stojące na trzecim miejscu w hierarchii trzeba było już dostosować do prawa Unii Europejskiej.

Nie jest jednak prawdą, że obce państwa przez traktaty międzynarodowe narzucają nam prawo. Uchwalane ustawy muszą być zgodne zarówno z przyjętym prawem międzynarodowym, ale przede wszystkim z polską Konstytucją.

3. Ustawy

Pomimo, że stoją dopiero na trzecim miejscu w hierarchii, to przy pomocy ustaw sejmowa większość rządzi Polską. Konstytucja i traktaty międzynarodowe określają ogólne zasady funkcjonowania państwa i stanowienia prawa. Natomiast ustawy w sposób szczegółowy określają prawie każdą dziedzinę życia – ustawą jest Kodeks Drogowy i Kodeks Karny, ustawy dotyczą również zasad na jakich funkcjonują służby takie jak Policja (Ustawa o Policji), określają jak mają być budowane domy (Prawo budowlane), a także regulują np. dostęp do aborcji oraz wiele innych kwestii. W samym tylko 2020 roku opublikowano 499 ustaw.

4. Rozporządzenia

Określają one sposób wykonywania ustaw. Nie mogą być sprzeczne z nimi sprzeczne, stanowią jedynie doprecyzowanie lub uszczegółowienie danej ustawy oraz wytyczne dla urzędników, lub innych osób, które ustawę realizują w praktyce. Rozporządzenia mogą wydawać Prezydent RP, Premier RP, Ministrowie, Rada Ministrów (czyli rząd), a także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji.

Rozporządzenie z mocą ustawy (dekret) – takie rozporządzenie może wydać jedynie Prezydent RP. Ponieważ jest to forma jednoosobowego stanowienia prawa, która stwarza poważne niebezpieczeństwo nadużyć, takie rozporządzenie może być wydane jedynie w czasie stanu wojennego. Od uchwalenia obecnej konstytucji nie było jeszcze przypadku użycia tej formy stanowienia prawa. Aktualnie przy pomocy podobnych aktów prawnych prowadzone są rządy Prezydenta Aleksandra Łukaszenki w Białorusi.

5. Akty prawa miejscowego

Stoją najniżej w hierarchii i wydawane są przez instytucje samorządowe czyli władze województw, powiatów, miast i gmin. Obowiązują one jedynie na terenie działania organu, który je wydaje. Aktem prawa miejscowego może być np. miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego lub program opieki nad zwierzętami bezdomnymi na terenie danej gminy. Akty prawa miejscowego muszą być oczywiście zgodne z obowiązującymi ustawami, rozporządzeniami itd.

Gdzie szukać aktów prawnych

Wszystkie ustawy i rozporządzenia obowiązujące obecnie oraz historyczne (od 1918 roku) są ogólnodostępne w Internecie na stronach rządowych:

Konstytucja RP – https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm

Traktaty międzynarodowe – https://traktaty.msz.gov.pl/

Ustawy – Internetowy System Aktów Prawnych https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/home.xsp

Dziennik Ustaw RP – https://dziennikustaw.gov.pl/

Monitor Polski – https://monitorpolski.gov.pl/

Akty prawa miejscowego – strony internetowe instytucji samorządowych

Polecam przede wszystkim stronę Internetowego Systemu Aktów Prawnych, który umożliwia wyszukiwanie Ustaw wg słów kluczowych. Dzięki temu jeśli chcesz znaleźć akt prawny dotyczący danej dziedziny – nie musisz znać konkretnej nazwy ustawy.

Źródła:

https://www.profinfo.pl/blog/wszystko-co-powinienes-wiedziec-o-hierarchii-aktow-prawnych-w-polsce/ (dostęp: 30.04.2023)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Prawo (dostęp: 30.04.2023)
https://www.prawo.pl/prawnicy-sady/produkcja-prawa-w-polsce-raport-inflacji-prawa-w-2020-r,505769.html (dostęp: 30.04.2023)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rozporz%C4%85dzenie_z_moc%C4%85_ustawy (dostęp: 30.04.2023)
https://pl.wikipedia.org/wiki/Rozporz%C4%85dzenie (dostęp: 30.04.2023)