Czym jest i jak przebiega proces legislacyjny w Polsce?

przez Karol Wawrzyniak · Opublikowano 7 maja, 2023 · Zaktualizowano 7 maja, 2023

Proces legislacyjny

Czym jest i jak przebiega proces legislacyjny w Polsce? W poprzednich postach opisałem na czym polega praca polityków, jak sprawdzić ich pracę oraz jakie akty prawne przez nich tworzone obowiązują w Polsce.

W dzisiejszym poście postaram się przybliżyć jakie działania muszą podjąć politycy aby wprowadzić w życie nową ustawę.

Proces ten nosi nazwę procesu legislacyjnego.

Proces ten musi się odbyć, aby zrealizować np. obietnice wyborcze lub pomysł danego polityka.

Inicjatywa ustawodawcza

Projekt ustawy może napisać każdy. Aby jednak taki projekt trafił pod obrady sejmu, zgłosić musi go osoba lub instytucja, która ma inicjatywę ustawodawczą.

Kto taką inicjatywę posiada?

Osoby poselskie lub senatorskie (grupa co najmniej 15 posłów lub 10 senatorów),
Prezydent RP,
Rada Ministrów (rząd),
Grupa co najmniej 100 tys. obywateli – w tym przypadku tzw. obywatelski projekt ustawy musi być potwierdzony listami poparcia z co najmniej 100 tys. podpisów. Tą grupę obywateli reprezentuje co najmniej 15-osobowy komitet ustawodawczy.

Projekt ustawy trafia do Sejmu

Aby Sejm zajął się projektem ustawy, osoba lub instytucja podsiadająca inicjatywę ustawodawczą musi złożyć wniosek do Marszałka Sejmu. Do wniosku musi być dołączone uzasadnienie.

Po przyjęciu wniosku projekt może zostać poddany pod obrady Sejmu. Przedstawienie projektu w Sejmie nosi nazwę pierwszego czytania.

Po pierwszym czytaniu osoby poselskie mogą zgłosić poprawki do projektu ustawy. Projekt może być także skierowany do prac w komisjach sejmowych. Możliwe jest także odrzucenie projektu – czyli ustawa zostaje „wyrzucona do kosza”.

Jeżeli jednak ustawa nie zostaje odrzucona, odbywa się również drugie i trzecie czytanie. A jeżeli nie zostanie ona odrzucona po trzecim czytaniu – trafia do Senatu.

Prace w Senacie

Kiedy ustawa trafi do prac w Senacie, Senat może ją przyjąć, odrzucić lub zgłosić swoje poprawki.

Jeżeli Senat odrzuci ustawę, ta trafia ponownie do Sejmu. Sejm może wciąż przegłosować ustawę, pomimo sprzeciwu Senatu. Potrzeba do tego jednak głosów co najmniej 231 posłów.

Na tym etapie – po przegłosowaniu ustawy przez Sejm lub po jej akceptacji przez Senat, ustawa trafia na biurko Prezydenta RP.

Podpis Prezydenta

Kiedy ustawa trafi na biurko Prezydenta RP, ten ma jedynie trzy możliwości:

podpisać ustawę,
skierować ją do Trybunału Konstytucyjnego,
nie podpisywać ustawy – nie jest to całkowite odrzucenie, ponieważ tak jak w przypadku odrzucenia przez Senat, ustawa trafi z powrotem do Sejmu. W tym przypadku, aby ją przegłosować, potrzeba co najmniej 3/5 głosów za ustawą. Głosować musi co najmniej połowa wszystkich osób poselskich. Jeżeli Sejm zagłosuje za ustawą – mówimy w tym przypadku o „odrzuceniu weta Prezydenta”. W takiej sytuacji Prezydent nie może już odmówić podpisania ustawy.

Gry polityczne

Obrady w Sejmie bywają często burzliwe, zwłaszcza jeżeli chodzi o ustawy budzące duże emocje. Proces, który tu opisałem nie zawsze przebiega w sposób uporządkowany. Znane są przypadki, kiedy w celu zablokowania danej ustawy, zgłaszano np. kilka tysięcy poprawek, a każda z nich musiała zostać poddana pod głosowanie. Również kiedy ustawa trafi do Trybunału Konstytucyjnego, ten może odrzucić tylko niektóre z jej zapisów, a prace dotyczące poprawek trwają wiele miesięcy.

Kiedy liczy się każdy głos, tak jak w przypadku odrzucenia senackiego weta, zdarzało się, że ustawa zostawała przegłosowana lub nie, ponieważ jeden z posłów np. zatrzasnął się w toalecie. Posłowie i posłanki również mylą się na głosowaniach, przyciskając nie ten przycisk, który mieli na myśli (lub tak się tłumaczą).

Podsumowanie

Po przeczytaniu poprzednich slajdów, może pojawić się pytanie: Po co właściwie to wszystko?

Podstawową rolą takich regulacji prawnych jest niedopuszczenie do rządów totalitarnych i obrona wolności obywateli. Ponieważ projekt ustawy przechodzi przez wiele etapów prac i przez „wiele rąk”, niemożliwe są rządy np. wąskiej grupy osób lub tym bardziej jednej osoby.

Zawiłość procesu legislacyjnego działa jednak także na korzyść polityków, zwłaszcza w trakcie kampanii wyborczej. Wyborcy, którzy nie wiedzą jak ten proces przebiega, są niestety bardziej skłonni wierzyć w często absurdalne obietnice wyborcze, które nie są możliwe do zrealizowania.

Dlatego ważne jest, aby wiedzieć, co politycy mogą a co nie – szczególnie teraz, kiedy sytuacja w Polsce, Europie i na Świecie bywa napięta.