Zachowek to kluczowa instytucja prawa spadkowego w Polsce, gwarantująca minimalny udział w spadku najbliższym członkom rodziny, nawet wbrew treści testamentu. Jednak nie zawsze prawo to przysługuje, a jego brak może wynikać z przesłanek ustawowych i decyzji spadkodawcy. Poniżej znajdziesz szczegółową analizę, kiedy zachowek się należy, a kiedy można go nie otrzymać.
Podstawy prawa do zachowku
Instytucja zachowku powstała jako forma ochrony najbliższej rodziny przed całkowitym pominięciem w spadku. Umożliwia uzyskanie minimalnej części majątku zmarłego osobom, które według przepisów dziedziczyłyby ustawowo, lecz zostały pominięte lub obdarzone mniejszym udziałem w testamencie [1][2][3][6].
Prawo do zachowku obejmuje szczególne kategorie osób: zstępnych (dzieci, wnuki i kolejne pokolenia), małżonka oraz rodziców, pod warunkiem że spadkodawca nie pozostawił zstępnych [1][4]. Są to wyłącznie członkowie najbliższej rodziny wynikający z kręgu ustawowego, co stanowi jasną hierarchię uprawnionych [1][2].
Zachowek – komu i w jakiej wysokości przysługuje?
O prawo do zachowku mogą ubiegać się wyłącznie osoby należące do wskazanej powyżej grupy. Wysokość zachowku co do zasady odpowiada połowie udziału, jaki przysługiwałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Wyższa, bo sięgająca dwóch trzecich odpowiedniej części, jest dla małoletnich oraz osób trwale niezdolnych do pracy [3][2].
Obliczając zachowek, bierze się pod uwagę całość majątku spadkowego, przy czym odlicza się długi oraz uwzględnia wartości darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę [2][4]. Zachowek wypłacany jest głównie w pieniądzu, chyba że uprawniony zaakceptuje część w naturze [4].
Uprawniony do zachowku powinien dochodzić roszczenia od spadkobierców testamentowych lub osób obdarowanych darowiznami przez spadkodawcę. Roszczenie to przedawnia się z upływem pięciu lat od chwili ogłoszenia testamentu [3].
Ograniczenia i wyłączenia prawa do zachowku
Nie każda osoba, która byłaby uprawniona do dziedziczenia ustawowego, uzyska prawo do zachowku. Zachowek nie przysługuje osobom, które odrzuciły spadek, zostały wydziedziczone, zrzekły się dziedziczenia albo zostały uznane za niegodne dziedziczenia [4][5].
Pozbawienie prawa do zachowku może wynikać także z rażąco nagannego postępowania wobec spadkodawcy, jak np. popełnienie czynu zabronionego czy ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych. Osoba wydziedziczona traci wszelkie prawa do udziału w spadku, łącznie z zachowkiem, a jej część przechodzi na zstępnych (np. dzieci) [5].
Kolejnym przypadkiem pozbawienia prawa do zachowku jest zrzeczenie się go przez uprawnionego na podstawie umowy zawartej z przyszłym spadkodawcą lub z spadkobiercami [2].
Jak dochodzi się zachowku
Proces dochodzenia zachowku rozpoczyna się od wezwania do zapłaty skierowanego do spadkobierców testamentowych, w przypadku ich odmowy – od złożenia pozwu w sądzie cywilnym [3]. Należy w nim wykazać wartość spadku, udział w masie spadkowej oraz wysokość należnego zachowku.
W trakcie postępowania sąd ustala krąg osób uprawnionych, wartość masy spadkowej (po odjęciu długów) oraz uwzględnia darowizny przekazane przez spadkodawcę [2][4]. Dopiero wtedy sąd określa konkretną należność dla każdego uprawnionego.
Możliwość utraty prawa do zachowku
Utrata prawa do zachowku następuje automatycznie w przypadku wydziedziczenia wskazanego w testamencie pod warunkiem, że zostało to odpowiednio umotywowane, jak również w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia lub odrzucenia spadku po śmierci spadkodawcy [4][5].
Warto podkreślić, że instytucja zachowku ogranicza swobodę testowania, czyli dowolnego dysponowania spadkiem, ale ustawodawca przewidział przypadki, w których prawo do zachowku nie chroni każdej osoby z rodziny automatycznie [1][2][4].
Podsumowanie: czy zawsze należy się zachowek?
Zachowek nie należy się każdemu uprawnionemu z mocy prawa. Instytucja ta służy ochronie interesów rodziny, ale istnieją wyraźne ograniczenia, takie jak wydziedziczenie, zrzeczenie się dziedziczenia, odrzucenie spadku czy uznanie za niegodnego. Wyłączone z prawa do zachowku są również sytuacje, gdy uprawniony sam dobrowolnie zrzeknie się swoich roszczeń.
W rezultacie, choć zachowek stanowi ważne narzędzie ochrony najbliższych, jego przyznanie każdorazowo podlega rygorystycznej ocenie ustawowej oraz orzecznictwu sądowemu [3][5].
Źródła:
- [1] https://adwokat.suszynski.com.pl/gdansk/prawo-spadkowe/zachowek-wszystko-co-musisz-wiedziec/
- [2] https://pricer.pl/blog/co-to-jest-zachowek/
- [3] https://web.swps.pl/strefa-prawa/artykuly/19679-co-to-jest-zachowek-i-komu-przysluguje
- [4] https://www.infor.pl/prawo/encyklopedia-prawa/z/272070,Zachowek.html
- [5] https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-kiedy-przysluguje-prawo-do-zachowku
- [6] https://pl.wikipedia.org/wiki/Zachowek
Korepetycje z życia to portal edukacyjny poświęcony praktycznej wiedzy, której nie znajdziesz w podręcznikach szkolnych. Publikujemy konkretne poradniki z zakresu prawa, kariery, finansów, psychologii i biznesu – wszystko po to, żeby dorosłe życie stało się mniej skomplikowane.